Mengidentifikasi dan Mengapresiasi Karya Seni Rupa 3 Dimensi

MAKALAH BASA JAWA

UPACARA ADAT

TEDHAK SITEN

KELAS XI AK

Pambuka

            Saos syukur marang Gusti Allah ingkang sampun paring rahmat lan karunia marang kita supaya kita bisa ngrampungake makalah iki sing judhule "Adat Jawa Kelahiran Bayi".

            Makalah iki ngandhut informasi masyarakat jawa lan budaya ing jerone. Dikarepke makalah iki wis samesthine saget kanggo nyedhiyani lan menehi informasi kanggo kita kabeh apa wae ing budaya masyarakat Jawa supaya kita bisa ngerti keunikan ing budaya lan nggawe beda saka budaya - budaya nyebar ing Indonesia.

            Kita ngerteni makalah iki isih adoh saka sampurna, mulane, kritik lan saran sing mbangun saka kabeh pihak tansah kita arepke lan enteni kangge nambah kasempurnaan saka makalah iki. Akhiripun, kita maturnuwun sanget karo kabeh sing wis melu ing persiapan makalah iki saka wiwitan nganti rampung. Muga-muga Allah meridhai usaha kita. Amin

 (PURWAKA)

1.1       LATAR BELAKANG

             Budaya iku simbol saka peradaban. Yen budaya luntur lan mboten wonten ingkang  dipedulike dening bangsa maneh, banjur peradaban bangsa karek ngenteni wektu kanggo punah.

Ing kene, kita nyoba kanggo peduli babagan budaya saka kang kita asale, yaiku Jawa. Sanajan watesan saka ilmu lan kawruh, kita nyoba kanggo ngringkes macem-macem  hubungane karo budaya Jawa kelairan bayi saka macem-macem sumber.

1.2       MAKSUD DAN TUJUAN

             Maksud lan tujuan digawe makalahiki saliyane kanggo patemon salah siji saka tugas bahasa Jawa, uga yakuwi kanggo ngawula minangka bahan presentasi  supaya siswa - siswa liane saget ngerasake ilmu  sing ing makalah iki.

1.3      RUMUSAN MASALAH

            Njlenthrehke adat jawa babagan kelahiran bayi.

ADAT JAWA KELAIRAN BAYI

2.1  Mendhem Ari-ari

Mendhem ari-ari iku salah sijining upacara kelairan sing umum diselenggarakake malah uga ana ning dhaerah-dhaerah (suku-suku) liya.Ari-ari iku perangan penghubung antara ibu lan bayi wektu bayi isih ning njero rahim. Istilah liya kanggo ari-ari yaiku:aruman utawa  embing embimg

Ing jawa ana kapercayaan sedulur papat, kakang kawah adhi ari-ari, ibu bumi, bapa angkasa. wong jawa percaya yen ari-ari iku sejatine salah siji sadulur papat utawa sadulur kembar si bayi mulane ari-ari kudu dirawat lan dijaga umpamane enggon kanggo mendhem ari-ari iku diwenehi lampu (umume sentir) kanggo penerangan, iki dadi simbol "pepadhang" kanggo bayi. Senthir iki dinyalakake nganti 35 dina (selapan).

Tata carane ari-ari dikumbah nganti resik dilebokake ning  kendhi utawa bathok kelapa. Sadurunge ari-ari dilebokake, alas kendhi diwenehi godhong senthe banjur kendhine ditutup nganggo lemper sing isih anyar lan dibungkus kain mori. Kendhi banjur digendhong, dipayungi, digawa ning papan penguburan. Papan penguburan kendhi kudu ning sisih tengen pintu utama omah. Sing mendhem kendhi kudhu bapak kandung bayi.

2.2  Brokohan

Brokohan utawa barokahan iku salahsijining upacara adat Jawa kanggo nyambut kelairan bayi. Upacara adat iki nduwe makna ungkapan syukur lan sukacita amarga proses klairan iku slamet.
Brokohan iku asal tembunge saka basa Arab yaiku "barokah" sing maknane ngarepake berkah. Tangga teparo ya iku mliginé para ibu ing saubengé diaturi rawuh malah kerep tanpa diaturi rawuh padha nyambangi kulawarga sing lairan saperlu ngucapaké rasa mèlu bungah, biyasané kanthi nggawa bingkisan arupa wedhak, sabun, kopi, gula lan sapanunggalané. Sing tumindak minangka pangarsa adicara Brokohan iki ya iku Dhukun Bayi^[1]. Sesajèn upacara sing dibutuhaké ya iku:

Tumrap golongan bangsawan: dhawet, endhog mentah, jangan menir, sega ambeng, sega karo lawuh, jeroan kebo, pecel karo lawuh ayam, kembang setaman, klapa lanberas.

Golongan rakyat biyasa: sega ambengan sing dumadi saka sega jangan, lawuh pèyèk, sambel gorèng, témpé, mihun, jangan menir lan pecel ayam.

Upacara nyenyuwun supaya bayi dadi bocah sing apik sing diwiwiti kanthi mendhem ari-ari lan nyadiakaké sesajèn brokohan sing didum marang para tangga

 2.3  Sepasaran

Sepasaran iku salah sijining upacara adat jawa wektu umur bayi 5 dina. Upacara adat iki umume diselenggaraake sederhana ning yen bebarengan karo aweh jeneng bayi, upacara iki diselenggaraake radha meriah. Tembung sepasaran dhewe asale sake tembung sepasar

Sepasaran umum diselenggaraake sore nganggo acara kenduren lan ngundang sedulur uga tangga umah.suguhan sing disajiake umume wedang lan jajanan pasar ning uga ana besek sing umum kanggo ditentengan mulih.

2.4  Puputan

Puputan nggih menika salah setunggalipun acara adat jawi kang sampun wonten gegayutan kaliyan adat agama. Puputan saking tembung ”pupak puser”. Dipunsebat pupak puser amargi bayi ingkang sampun pupak ari-arinipun,sahengga wonten upile. Menawi dereng pupak piyambak menika sanes pupak puser. Wonten ing sasampunipun pupak puser ing dinten kaping gangsal saking babaripun bayi. Ingkang enggal piyambak wonten ing dinten kaping tiga.

Nindakaken puputan menika kangge panyuwunan keslametanipun bayi, maringi asma lan liya-liyane ingkang dipunselarasaken kaliyan agami Islam kadosta ngawontenaken tasyakuran utawi sukuran wonten ing dinten kaping pitu jumbuh kaliyan tatanan kelairan Nabi Muhammad SAW..

Panggenan ingkang dipun ngawontenaken puputan wonten ing dalemipun jabang bayi, nanging menawi wonten ing pundi mawon saged. Ngawontenaken puputan nggih menika lingganipun sepasaran utawi lima dinten utawi rangkeping dinten(manis, pahing, pon, wage, kliwon). Menawi ingkang sampun kadhaupan kaliyan agami Islam, puputan dipunkawontenaken wonten ing dinten kaping 7, nanging utawi mboten saged wonten ing dinten menika saged wonten ing dinten kelipatan 7, jumbuh kaliyan ketentuan adat.           

Tata cara nindakaken puputan dipunwiwiti kaliyan dinten babaran, umpami babaran dinten senen,puputan dipunkawontenaken dinten senen mbajeng. Menawi saderengipun dinten kaping pitu ngawontenaken walimahan kangge nolak bala. Salajengipun  dipunwaosaken kitab Al Parjanji lan sholawat nabi. Sadangunipun waos kitab punika, bayinipun diubengaken nganthi kaping pitu kanthi pangarep supados dados putra ingkang soleh/solehah ingkang migunani kagem Negara,bangsa,lan agami. Salajengipun dipunpethet(dipuncukur) ngangge gunting ingkang dipunkungkum ing toya kaliyan godhong tawa(dadap srep). Tiyang ingkang gunting rambutipun bayi jumlahipun wonten pitu(7 tiyang sepah/tokoh masyarakat secara gantosan).

Ubarampe kangge nyuguhaken tamu wonten beras kaliyan lauk pauk. Menawi kangge acara puputan piyambak wonten kembang,godhong tawa, bubur abang lan putih, toya, gunting.

1.   Kembang

Kembang menika kangge mbuwang bau-bau ingkang mboten sedap kado kringet. 

2.   Toya lan Godhong Tawa

Toya bening kangge kanthi penggalih ingkang bening,panyuwunan dhumateng Gusti Allah Ta’ala. Menawi godhong tawa(godhong dadap srep) saking tembung “tawa=tawar”,kangge nawar sedaya penyakit utawa dibebasaken saking sedaya penyakit.

3.   Gunting

Gunting menika kangge nyukur kremanipun bayi.

4.   Bubur Abang

Bubur abang saking abangipun gula jawi nggih menika sarining bumi (asli) tanpa zat-zat kimia kangge memanisan mugi-mugi putra kasebut diparingana akal, wilujeng jasmani lan rohani.

5.   Bubur Putih

Menawi bubur putih gadah tujuan ingjkang suci supados putra ingkang anggadahi akhlakul karimah( akhlak terpuji).

6.   Lenga Wangi

Lenga wangi kangge nyemprot para rawuh amargi Nabi Muhammad remen kaliyan wewangian sahengga nuladha punapa ingkang dipunremeni utawi tindak tandukipun kanjeng nabi Saw.

  

2.5  Aqeqah

Miturut etimologi, tembung Aqèqah punika asalipun saking basa arab, ingkang anggadhahi pangertosan arti nugel utawi memotong  Miturut istilah, aqèqah inggih punika nyembelèh wedhus wonten ing dinten kapitu saking dinten klairanipun bayi, minangka raos syukur dhumateng Gusti Allah SWT. Ananging ugi wonten ingkang paring pangertosan menawi aqèqah punika nugel rikma ingkang wonten ing mustakanipun bayi ingkang nembé lahir. Kanggé bayi ingkang putra dipunsembelèhaken wedhus kalih, manawi bayi ingkang putri dipunsembelèhaken wedhhus setunggal. Aqeqah biasane sekalian pamberian jeneng bayi.

Wiwitan saking acara aqeqah, yaiku cukuran utawa parasan. Sing nyukur rambute bayi pertama tama yaiku dening bapa lan ibu saka bayi, banjur dening para pinituwa bayi. Aturan ing bagean iki, rambute bayi kudu dicukur nganti entek, ben entuk rambut bayi kang bener bener resik. Soale rambute bayi kui iseh gawan saka lair, kang isih kapapar banyu ketuban. Alesan sing liyo yaiku supaya rambute bayi iso tukul apik, dadi rambutmu bayi kang dipun cukur ing paling kaping 3. Nanging ing tradisi cukuran, sawetara wong wedi bayi rambute nglereni nggunduli mung minangka saperlune, ora dingunduli, mung kanggo simbolisme.

Sawise motong rambut, banjur motong kukune bayi. Ing acara iki, para keluwarga maca dungo, kanggo keslametan lan kebecikan saka bayi lan kulawarga. Biasane dilakoni yen ba’dha magrib, lan ditekani karo keluwarga, sadulur, tetanggan, lan kyai.

Panganan sing wajib ana ing bancaan, yaiku sega putih lan gudangan, dibagekke ing pincuk saka godhong gedhang. Miturut wong biyen, sayuran digunakake kanggo nggawe gudangan, iku jumlahe ganjil, amarga ing kapercayan, nomer ganjil kui marai kabecikan. Gudangan uga dilengkapi karo endhog godhog, endhog nglambangaken asal mulane urip. Kajaba iku, sawetara sayuran sing dianggep ngandhut makna tartamtu, kayata kacang buncis dawa, umur bayi supaya dawa, lan bayem, babi bisa urip tentrem.

  

2.6  Selapan

Selapanan dilanksanaake 35 dina sawise lair. Ing dina ke 35, ing dina laire bayi bakal bali maneh. Contone, bayi-bayi lair ana Rebo Pon (sawijining dina weton), banjur selapanan bakal tiba Rebo Pon maneh. Ing tanggalan Jawa, kang jumlahipun  5 (Wage, Pahing, Pon, Kliwon, Legi) bakal ketemu ing dina 35 karo dina ing tanggalan Masehi sing cacahe 7 dina. Selapanan nduweni makna kuwat banget kanggo uripe bayi. Ing weton bayi  pantes ngrayakake minangka ulang tahun. Nanging selapanan utamane kanggo wujud syukur  kelairan lan kesehatan bayi.

Wiwit acara selapanan  sederek, tanggi lan kanca-kanca teka lan lunga ngucapake lan menehi hadiah kanggo bayising lair. Rasa syukur lan bungah dirasake karo sederek, tanggi lan kanca-kanca ing upacara selapanan.

2.7  Tedhak Siten

Tedhak siten iku salah satunggaling upacara adat jawa kagem bocah umuripun 7 selapan utawa 245 dinten, nalika bocah iku wau nembe pisanan ajar mlaku. Selapan yaiku kombinasi 7 dinten ing kalender internasional lan 5 dinten ing kalender Jawa. Selapan iku pendhak 35 dinten pisan. Tedak siten asalipun saking rong tembung, ingkang sepindhah inggih punika "tedhak” utawi idhak, tegese mudhun lan “siten"saking tembung siti kang tegese bumi. Dadi Tedhak siten ndueni arti ngidhakake sikil ing lemah/pertiwi. Tedhak Siten ngambarake kasiapan bocah kanggo nglakokake kauripan ingkang bener ing mangsa ngarep. Upacara tedhak siten inggih nduweni teges cedakke manungsa kaliyan bumi. Awit nglakokake kauripan ingkang apik lan becik ing bumi punika lan tetep ngruwat lan njaga bumi. Punika kangge ngelingaken menawi bumi sampun maringaken kathah barang ingkang dipunbutuhaken kangge urip manungsa. Ing budaya jawa ana kapitayan masyarakat ngenani bab tedhak siten yaiku yen lemah iku ndueni makna ghoib lan dijaga Bathara Kala, kanggo ngindari kadadeyan sing ora becik mula dianakake upacara tedhak siten. https://www.youtube.com/watch?v=1AW-ZOzQ1yM

Kaya dene upacara adat liyane tedhak siten ugi nggadahi piranti lan ubarampe, yaiku :

1.      Pengaron sing diisi kembang setaman

2.      Kurungan, kanggo nggambarake yen donyane anak isih sithik utawa ciut

3.      Werna-werna barang sing diselehake sajroning kurungan kang nggambarake suwene urip lan kawajibane manungsa nggolek nafkah, kayata:

a)      Pari sabengket

b)      Kapuk sabengket

c)      Piranti nulis

d)     Bokor kang diisi beras kuning

e)      Werna-werna jinis dhuwit

f)       Perhiasan

4.      Klasa sing isih anyar, kanggo lemek ning jeroning kurungan

5.      Udik-udik utawi duit logam dipuncampur kembang

6.      Tangga tebu "arjuna", yaiku tebu sing wernane ungu kang nggambarake undhak-undhakane urip sing arep dilakoni anak

7.      Jadah pitung werna, yaiku abang, putih, ireng, kuning, biru, ungu lan jambon. Tegese kanggo ngemutake anak yen urip kudu waspada saka godaan werna-werna

8.      Bancakan, kayata sega gudhangan sing dibagekake marang para tamu sing teka

Tata Caranipun upacara tedhak siten, yaiku :

Ingkang kapisan, bocah dituntun ibune mlaku maju lan ngidhak jadah 7 werna ingkang kagawe saking ketan. Werna wernane yaiku : abang, putih, ireng, kuning, biru, ungu lan jambon. Jadah ditata saka warna sing padhang nganti warna sing peteng. Punika perlambang , bocah saged ngliwati tantangan ing uripipun. Lan urip iku ora gampang nanging kabéh alangan sing dirasakake mengko mesthi bakal ana dalan kang padhang tumuju kamulyan lan kasantosan.

Ingkang kaping pindho, bocah dituntun munggah taangga ingkang kagawe saking wit tebu “arjuna” lajeng mudhun maneh. Tebu saking ukara “antebing kalbu” inggih tegesipun yaiku tekad ati ingkang mantep. Tebu “arjuna” nglambangaken supados bocah saged lelakon kaya Arjuna, ingkang nduweni watak satria lan nduweni tanggung jawab. Lelakonipun apik lan seneng tetulung , mbela kabeneran , lan bakti kaliyan Negara.

Ketiga yaiku bocah dituntun kangge mlaku ing pasir. Bocah punika nyeker-nyeker pasir, ingkang nduweni tegese nggolek pangan. Karepe bocah saged nyukupi kaperluanne dhewe menawi sampun gedhe.

Ingkang kaping sekawan, bocah dipunlebetaken dhateng kurungan ingkang digawe apik lan dilambari klasa, ing njerone wonten akeh bandha-bandha kaya pari sabengket, kapuk sabengket, Piranti nulis, bokor kang diisi beras kuning, werna-werna jinis dhuwit, lan sk jinising perhiasan. Kurungan nglambangaken donya , dadi dikarepke bocah kuwi mlebu donya lan ing njero uripe saged kacukupan awit saking pakaryane ingkang sampun dipilih saking cilik.

Ingkang kaping lima, bapak lan simbah bocah nyebar udik-udik utawi duit logam dipuncampur kembang. Karepe supaya si bocah nalika dewasa saged dadi bocah ingkang dermawan lan seneng tetulung. Amarga seneng menehi lan seneng tetulung, dheweke gampang nggolek rejeki.

Ingkang kaping enem yaiku bocah wau diadusi ngangge banyu setaman ingkang sampun dicampur kembang-kembang (melathi, mawar, kenanga lan kanthil)

              Kapitu, ing pungkasan upacara, bocah didandani ngangem klambi resik lan apik. Karepe supaya si bocah nduweni dalan urip ingkang apik lan saged agawe seneng kaluwargane. Punika karepe ing uripipun, bocah punika saged arum jenenge lan saged ngarumaken jeneng kaluwargane.

Dene ancase tedhak siten, atur puji sukur marang gusti Allah, dene wis paring kekuatan sarta keslametan nganti bisa ngidak bumi lan saged urip mandiri. Lan bibar punika , para tamu saged ndhahar panganan ingkang wonten.

3.1    Kesimpulan

Suku Jawa ing wilayah Jawa iku sawijining suku sing wis macem-macem budaya, saka adat saben dinten, seni, ritual, lan liya-liyane.

Kabeh iku mbuktikake yen suku Jawa punika akeh sing sugih ing budaya lokal. Lan kekayaan budaya sing diduweni masyarakat  Jawa kuwi ndadekake bedo karo budaya - budaya sing ana ing Indonesia

Panutup

             Supaya kita bisa njlentrehake materi sing dadi pokok bahasan ing makalah iki, mesthi isih akeh kekurangan lan kelemahane, amarga keterbatasan pengetahuan lan kurange rujukan utawa referensi sing ing bab iki.

Kita kathah pangarep-arep menehi kritik mbangun lan saran menyang penulis demi kasempurnaan makalah iki. Mugi mugi makalah iki nduweni manfaat kanggo kita kabeh sing maca makalah iki.

DAFTAR PUSTAKA

http://sodixxxcompany.blogspot.co.id/2013/03/makalah-bahasa-jawa.html

https://translate.google.co.id/

http://jv.wikipedia.org/wiki/Tedhak_sit%C3%A8

http://sihsusetyaningtyast.blogspot.com/2012/03/tedhak-siten.htmlhttp://kesolo.com/6-upacara-kelahiran-bayi-dalam-adat-jawa/http://octavianor.blogspot.co.id/